Global suv inqirozi 13 fotosuratda

10.11.2023

Arxiv: Mustafo Abdulazizning suratlari Nigeriya, Hindiston, Pokiston, Xitoy va Braziliyadagi toza suv inqirozini aks ettiradi. Ma’lumotlar 2016-yil uchun aktual.

 

 

Uch dara to‘g‘oni, Xitoy. Gidroyenergetika loyihalari Yangsizi daryosiga katta ta’sir ko‘rsatdi. Balandligi 185 m va kengligi 3,035 m bo‘lgan Uch dara to‘g‘oni toshqinlarni nazorat qilish, energiya ishlab chiqarish va navigatsiyaga yordam berish uchun mo‘ljallangan, ammo daryoning tabiiy oqimini buzgan.

 

Tolib Lashari, Pokiston. Baliqchilar to‘rlari bilan tayyorlanib, suv oqimini va umumiy qayiqda dengizga borish imkoniyatini kutmoqdalar. Ular baliq ovlash uchun qirg‘oqdan uzoqroqqa boradilar.

 

Benue daryosi, Nigeriya. Xarmattan davrida (quruq shamollar va chang bulutlari bilan ajralib turadigan nisbatan sovuq mavsum) Niger daryosining asosiy irmog‘i bo‘lgan Benuye daryosi deyarli butunlay quriydi.

 

Rakhi Mandi xarobasi, Kanpur, Hindiston. 45 yoshli Raju qizini yo‘qotdi. Shifokorlar o‘lim sababini xavfsiz bo‘lmagan suv ichish bilan bog‘liq kasallik tufayli deb aytishmoqda. “U kechasi kasal bo‘lib qoldi, men uni ertalab shifokorga olib bordim, lekin u vafot etdi”, deydi Raju. “Toza suv va kanalizatsiyadan foydalanish imkoniyati bizning hayotda biroz oldinga siljishimizga sabab bo‘lardi” deydi u. Hindistonda har yili 140 000 dan ortiq bola diareyadan vafot etadi (2016-yil ma’lumoti), bu ko‘pincha qo‘l yuvish uchun toza suv yetishmasligidan kelib chiqadi. Hojatxonalarning yetishmasligi muammoni yanada kuchaytiradi, chunki yerdagi axlat suv resurslarining ifloslanishiga va kasallikning tarqalishiga sabab bo‘ladi.

 

Sohib Lashari, Thatta, Pokiston. Hojatxonasi va suv ta’minotiga ega bo'lmagan oila ich ketishi va qayt qilishdan aziyat chekayotgan to‘rt oylik Shahbozni parvarishlamoqda. Pokistonda har yili 40 000 dan ortiq bola (2016-yil ma’lumoti) xavfli suv iste’moli, bazaviy gigienaning shakllanmaganligi va hojatxonalar yo‘qligi sabab bo‘ladigan diareyadan vafot etadi. Dunyo bo'ylab diareya besh yoshgacha bo‘lgan bolalarning o’limiga sabab bo’luvchi omil sifatida ikkinchi o'rinda turadi.

 

Qisqichbaqa ovi, Hong ko‘li, Xitoy. So‘nggi bir necha o‘n yilliklarda Xitoyda yuqori mahsuldorlik va iqtisodiy foyda olish maqsadida akvafarming tez sur’atlar bilan o‘sdi. Bu esa bir qator ekologik va oziq-ovqat xavfsizligi muammolarini keltirib chiqardi. Mahalliy hamkorlar ko‘magida WWF hukumatlar, olimlar va jamoalar bilan mas’uliyatli baliqchilikni va baliq yetishtirish modellarini o‘zgartirishni targ‘ib qilish uchun ishlaydi. 2002-yildan beri tashkilot 144 000 kishiga ifloslanishni kamaytirish, oziq-ovqat xavfsizligi va turmush sharoitini yaxshilash uchun yanada barqaror baliq ovlash va dehqonchilik usullarini qo‘llash huquqini berdi.

 

Ponte-Baixa oqimi, San-Paulo, Braziliya. Mavjud suv miqdori kamayib borar ekan, insonning suv sifatiga ta’sirini tushunish yanada muhimroq ahamiyat kasb etadi. Braziliyaning shahar joylarida infratuzilmaning yetishmasligi va maishiy oqava suvlarni tozalashning qoniqarsiz holati keng tarqalgan bo‘lib, buning oqibatida San-Pauludagi suv resurslari ham ekologik muvozanat, ham inson salomatligi uchun xavf tug‘diradi.

 

Bevatu, Pokiston. Yoz kunlarida 48 ° C dan 50 ° C gacha harorat kuzatiladigan Tar cho'lidagi quduqdan ayollar suv olishadi. Suvning darajasi juda past va qurg‘oqchilik davom etsa, ba’zida uni 200 fut chuqurlikdan tortib olish kerak. “Ba’zan ayollar bu qazilgan quduqlarga keta turib hushsiz yiqilib qolishadi”, deydi Bevatu shahrida yashovchi Marvi Bhil. Bu jarayon uch soatgacha davom etishi mumkin.

 

 Avtomobil tashish, Yichang, Xitoy. Yangsizi korxonalar uchun yuklarni tashishda muhim suv yo‘lidir, avtomobil paromlari va yuk tashish konteynerlari undan har kuni foydalanadi. Bunday korxonalar Xitoyning jadal rivojlanayotgan sanoati va iqtisodiy yuksalishining harakatlantiruvchi kuchidir, ammo daryodagi suv sifatining yomonlashishi va yo‘qolib borayotgan turlarga zarar yetishida qisman kemalarning ifloslanishining hissasi bor. 

 

Karandiru daryosi, San-Paulo, Braziliya. FreshWater Watch odamlarni fuqarolik olimlari bo‘lish uchun o‘qitdi: bunda aholi mahalliy suvlarni nitratlar va fosfatlar kabi ifloslantiruvchi moddalarga sinovdan o‘tkazish imkoniga ega bo‘ldi. Tadqiqotlarga ko‘ra ushbu ifloslantiruvchi moddalarning mavjudligi so‘nggi 100 yil ichida sezilarli darajada oshdi va bu kislorodning kamayishiga, baliqlarning o‘limiga va biologik xilma-xillikning umumiy pasayishiga olib kelishi mumkin. FreshWater kuzatuvchisi Thais Azevedo shunday deydi: “San-Pauluda odamlar daryolar va suvli joylar bilan aloqalarini yo‘qotdilar. Uzoq vaqtlar oldin daryolar odamlar borishni xohlaydigan joylar edi. Hozirgi vaqtda odamlar ulardan uyalib, bu ifloslangan joylardan qochishadi”.

 

Teri ko‘nchilik dalalari, Kanpur, Hindiston. Hayvon terisiga ishlov berish uchun ishlatiladigan kislotalar, bo‘yoqlar, xrom birikmalari va tuzlari shunchalik zaharliki, 2013-yilda hukumat Kanpurdagi 400 ta teri zavodini vaqtincha yopib qo‘ydi. Ko‘p yillar davomida kimyoviy oqava suvlar Gang daryosiga quyilishidan oldin boshqa ochiq suv manbalari bilan uchrashadigan oqava oqimlarga qo‘shilgan. Hukumat tomonidan tartibga solinadigan barcha ko‘nchilik korxonalariga oqava suvni eng zaharli ifloslantiruvchi moddalardan himoyalash uchun xromni qayta ishlash moslamalari bilan jihozlanish talab qiladi, ammo bu yondashuv qanchalik samarali ekanligi haqida hech qanday tadqiqot yo‘q.

 

Kanalizatsiya ishlari, Kanpur, Hindiston. Ishchi kanalizatsiya filtrini tozalamoqda. Hukumatning Gang daryosini tozalash bo‘yicha “So‘nggi milya loyihalari” tashabbusi doirasida Uttar-Pradeshning barcha yirik shaharlari yangi kanalizatsiya tozalash inshootlariga ega bo‘lishi belgilangan.

 

Osukputudagi suv nasosi, Benue, Nigeriya. Ayollar va bolalar 800 kishilik jamoatni toza, xavfsiz suv bilan ta’minlaydigan qo‘l nasosi atrofida yig‘ilishadi. Xavfsiz suv va kanalizatsiyadan foydalanish oilalar sog‘lig‘ining yaxshilanishiga hissa qo‘shadi, turmush sharoitini mustahkamlaydi.