Sanoatda suvni qanday tejash mumkin?

12.11.2023

2010-yilda sanoatda ishlatiladigan yer usti suvlarining 93%i chuchuk suv edi. Ushbu statistik ma’lumotga asoslanib, sanoat suvdan foydalanishni kamaytirish uchun jiddiy chora-tadbirlarni amalga oshirishi kerak degan xulosaga kelish mumkin. Sanoatda suv sarfini kamaytirishning afzalliklari juda ko‘p; operasion xarajatlarni kamaytirish bunda asosiy motiv bo‘lishi mumkin. Energiya tejovchi texnologiya va innovatsiyalardan foydalanish cheklangan resurslar dunyosida suv sarfini kamaytirish va foydalanish xarajatlarini qisqartirishda juda muhimdir.

Sanoatda suv iste’molini kamaytirishning birinchi qadami hozirgi suv iste’molining aniq qiymatini aniqlashdir. Bunga avvalgi suv to‘lovlarini ko‘rib chiqish yoki suv auditini o‘tkazish orqali erishish mumkin. Audit suvdan foydalanishning dastlabki ma’lumotlarini o‘rnatadi va suv iste’moli yuqori bo‘lgan ish joylarini aniqlaydi. Agar iste’molni kamaytirishga qaratilgan sa’y-harakatlardan oldin dastlabki ma’lumotlar mavjud bo‘lmasa, taraqqiyotni kuzatishning iloji bo‘lmaydi. Biznes suvdan foydalanishning hozirgi holatini bilgandan so‘ng kelajakda erishish uchun aniq, o‘lchanadigan maqsadlar qo‘yish mumkin. Sanoat uchun suvni tejash bo‘yicha ba’zi maslahatlar quyidagilar:

Ayrim operatsiyalar uchun ichimlik suvi bo‘lmagan suvdan qayta foydalaning. Operatsiyaning bir sektoridan qolgan suv boshqa maqsadda qayta ishlatilishi mumkin. Masalan, tozalash uchun ishlatiladigan suvdan filtrlash va ko‘kalamzorlashtirish yoki sovutish uskunalari uchun qayta foydalanish imkoni bor. Yana bir misol, sovutish minoralaridan boshqa yo‘l bilan isrof qilingan kondensat suvini olish va uni "to‘ldiruvchi" suv sifatida qayta ishlatish yoki bug‘lanish natijasida yo‘qolgan suvni almashtirish uchun foydalanish mumkin. Kondensat suvi og‘ir metallarning yuqori konsentratsiyasi tufayli iste’mol qilish uchun yaroqsiz bo‘lsa ham, sovutish minorasidan foydalanish uchun mutlaqo xavfsizdir.

Mavjud uskunalar va jihozlarni qayta ko‘rib chiqing. Foydalanish uchun minimal suv talabini qondirish uchun jihoz parametrlarini o‘rnatish; shlanglarga avtomatik o‘chirish nozullarini o‘rnatish; yuqori bosimli, past hajmli shlangli nozullarga o‘tish; tejamkor lavabo kranlari, dushlar va hojatxonalarni o‘rnatish suvni tejash uchun mavjud uskunalarni qayta jihozlashning bir necha yo‘li hisoblanadi.

Eskirgan uskunalarni energiya tejaydigan muqobillarga almashtiring. Suvni tejash texnologiyasi yoki suv talab qilmaydigan uskunalarga sarmoya kiritish orqali suvdan foydalanish qisqartirilishi mumkin. Bir misol: suv bilan sovutilgan uskunalar o‘rniga havo sovutadigan uskunalardan (masalan, havo bilan sovutilgan kompressor) foydalanish.

Quruq muqobil mumkin bo‘lganda tozalash jarayonlaridan suvni olib tashlash amaliyotini joriy qiling. Sanoatda tozalash tartib-qoidalarining har bir bosqichini baholash suvni kam talab qiladigan yoki umuman talab qilmaydigan amaliyotlardan foydalanish orqali suv sarfini kamaytirishning oddiy imkoniyatlarini ochib berishi mumkin. Masalan, tozalash uchun suvdan foydalanishdan oldin supurish yoki changyutgichda tozalashga harakat qiling. Bu suvni tejash imkonini beradi va jarayonda hech qanday qimmat o‘zgartirishlarni talab qilmaydi.

Muhim bo‘lmagan operatsiyalar uchun zarur bo‘lgan suv miqdorini kamaytiring. Obodonlashtirish bunga ajoyib misol bo‘la oladi. Qurg‘oqchilikka chidamli va iqlimga xos bo‘lgan turlarni olib kelish orqali sanoatchilik faoliyati uchun asosiy ahamiyat kasb etmagan ko‘kalamzorlashtirish tadbirlarida kamroq suv yo‘qotiladi. 

Tashkilotingizda suvni tejash amaliyotini joriy qilish suv sarfini kamaytirish bo‘yicha qilinayotgan umumjahon chora-tadbirlari ijrochilarining bir bo‘lagi bo‘lishingizga olib keladi. Buning ahamiyati, oqibatlari haqida esa ortiqcha izoh shart bo‘lmasa kerak.

Shuni ham aytib o‘tish kerakki, yirik korxonalarining suv bilan munosabati masalasi ko‘pgina davlatlar kabi O‘zbekistonda ham kun tartibiga chiqqan bo‘lib, xususan, 2023-yil 11-sentyabrdagi Prezidentning "Yangi O‘zbekiston — 2030" strategiyasi to‘g‘risida"gi farmonida ham kelgusida suv tejovchi texnologiyalarni ishlab chiqaruvchi mahalliy korxonalarning yillik quvvatini 300 ming gektarga yetkazish, kamida 100 ta yirik suv xo‘jaligi ob’yektlarida avtomatlashtirilgan boshqaruv tizimini joriy qilish kabi maqsad va vazifalar belgilangan.