Global suw krizisi 13 fotosúwrette

10.11.2023

Arxiv: Mustafo Abdulaziz súwretlerinde Nigeriya, Hindstan, Pákistan, Qıtay hám Braziliyadaǵı taza suw krizisin sáwlelendiredi. Maǵlıwmatlar 2016-jıl ushın aktual.

 

Úsh jıra bógeti, Qıtay. Gidroenergetika joybarları Yangsizi dáryasına úlken tásir kórsetdi. Biyikligi 185 m hám keńligi 3,035 m bolǵan Úsh jıra bógeti tasqınlardı baqlaw, energiya islep shıǵarıw hám navigaciyaǵa járdem beriw ushın mólsherlengen, biraq dáryanıń tábiyiy aǵımın buzǵan.

 

Tolib Lashari, Pákistan. Balıqshılar torları menen tayarlanıp, suw aǵısın hám ulıwma qayıqta teńizge barıw múmkinshiligin kútip atır. Olar balıq tutıw ushın qırǵaqtan uzaǵıraqqa baradı.

 

 

 Benue dáryası, Nigeriya. Xarmattan dáwirinde (qurǵaq samallar hám shań bultları menen ajıralıp turatuǵın salıstırmalı suwıq máwsim) Niger dáryasınıń tiykarǵı jaǵası bolǵan Benue dáryası derlik pútkilley qurıydı.

 

Rakhi Mandi qarabası, Kanpur, Hindstan. 45 jaslı Raju qızın joǵalttı. Shıpakerler ólim sebebin qáwipsiz bolmaǵan suw ishıw menen baylanıslı kesellik sebepli dep aytıp atır. "Ol keshte awırıp qaldı, men onı azanda shıpakerge alıp bardım, lekin ol qaytıs boldı", deydi Raju. “Taza suw hám kanalizaciyadan paydalanıw múmkinshiligi biziń turmısta azmaz aldınǵa jılısıwımızǵa sebep bolar edi” deydi ol. Hindstanda hár jılı 140 000 den artıq bala diareyadan kóz jumadı (2016-jıl maǵlıwmatı), bul kóbinese qol juwıw ushın taza suw jetispesliginen kelip shıǵadı. Hájetxanalardıń jetispesligi mashqalanı jáne de kúsheytedi, sebebi jerdegi taslandıq suw resurslarınıń pataslanıwına hám keselliktiń tarqalıwına sebep boladı.

 

 

Sohib Lashari, Thatta, Pákistan. Hájetxanası hám suw támiynatı joq shańaraq ish ketiwi hám qayt etiwden azap shegip atırǵan tórt aylıq Shahbozdı baǵıp atır. Pákistanda hár jılı 40 000 den artıq bala (2016-jıl maǵlıwmatı) qáwipli suw isletiwi, bazalıq gigienanıń qáliplespegenligi hám hájetxanalar joq ekenligi sebep bolatuǵın diareyadan qaytıs boladı. Dúnya boylap diareya bes jasqa shekemgi balalardıń ólimine sebep bolıwshı faktor sıpatında ekinshi orında turadı.

 

Teńiz shayanı awı, Hong ko'li, Qıtay. Sońǵı bir neshe on jıllıqlarda Qıtayda joqarı ónim hám ekonomikalıq payda alıw maqsetinde akvafarm tez pát penen o'sti. Bul bolsa bir qatar ekologiyalıq hám azıq-awqat qáwipsizligi máselelerin keltirip shıǵardı. Jergilikli sherikler járdeminde WWF húkimetler, ilimpazlar hám jámáátler menen juwapkerler balıqshılıq hám balıq jetistiriw modellerin ózgertiwdi úgit-násiyatlaw ushın isleydi. 2002-jıldan beri shólkem 144 000 insanǵa pataslanıwdı kemeytiw, azıq-awqat qáwipsizligi hám turmıs shárayatın jaqsılaw ushın jáne de turaqlı balıq tutıw hám diyxanshılıq usılların qollaw huqıqın berdi.

 

 

Ponte-Baixa aǵımı, San-Paulu, Braziliya. Ámeldegi suw muǵdarı azayıp barar eken, insannıń suw sapasına tásirin túsiniw jáne de áhmiyetli boladı. Braziliyanıń qalalıq orınlarında infrasistemanıń jetispesligi hám xojalıq aqaba suwdı tazalawdıń qanaatlantırarsız jaǵdayı keń tarqalǵan bolıp, bunıń aqıbetinde San-Pauludaǵı suw resursları da ekologiyalıq teń salmaqlılıq insan salamatlıǵı ushın qáwip tuwdıradı.

 

Bevatu, Pákistan. Jaz kúnlerinde 48°C tan 50°Cǵa shekem temperatura gúzetiletuǵın Tar shólindegi qudıqtan hayallar suw aladı. Suwdıń dárejesi júdá tómen hám qurǵaqshılıq dawam etse, geyde onı 200 fut uradan tartıp alıw kerek. “Geyde hayallar bul qazılǵan qudıqlarǵa kete turıp huwshınan ketip jıǵılıp qaladı", deydi Bevatu qalasında jasawshı Marvi Bhil. Bul process úsh saatqa shekem dawam etiwi múmkin.

 

Avtomobil tasıw, Yichang, Qıtay. Yangsizi kárxanalar ushın júklerdi tasıwda zárúr suw jolı bolıp tabıladı, avtomobil paromları hám júk tasıw konteynerleri onnan hár kúni paydalanadı. Bunday kárxanalar Qıtaydıń jedel rawajlanıp atırǵan sanaatı hám ekonomikalıq rawajlanıwınıń háreketlendiriwshi kúshi bolıp tabıladı, biraq dáryadaǵı suw sapasınıń jamanlasıwı hám joǵalıp baratırǵan túrlerge zıyan jetiwinde kemelerdiń pataslanıwınıń úlesi bar.

 

Karandiru dáryası, San-Paulu, Braziliya. FreshWater Watch adamlardı puqaralıq ilimpazlar bolıw ushın oqıttı: bunda xalıq jergilikli suwdı nitratlar hám fosfatlar sıyaqlı pataslantıratuǵın elementlerge sınaqtan ótkeriw múmkinshiligine iye boldı. Izertlewlerge kóre, bul pataslandıratuǵın elementlerdiń bar ekenligi sońǵı 100 jıl ishinde sezilerli dárejede astı jáne bul kislorodtıń azayıwı, balıqlardıń ólimine hám biologiyalıq túrlerdiń ulıwma tómenlewine alıp keliwi múmkin. FreshWater gúzetshisi Thais Azevedo sonday deydi: "San-Pauluda adamlar dáryalar hám suwlı jaylar menen baylanısların joǵattı. Uzaq waqıtlar aldın dáryalar adamlar barıwdı qáleytuǵın jaylar edi. Házirgi waqıtta adamlar olardan uyalıp, bul pataslanǵan orınlardan qashadı.

 

Teri kánshilik atızları, Kanpur, Hindstan. Haywan terisin qayta islew ushın isletiletuǵın kislotalar, boyawlar, xrom birikpeleri hám duzları sonshelli záhárli, 2013-jılda húkimet Kanpurdagi 400 teri zavodın waqtınsha jawıp qoydı. Kóp jıllar dawamında ximiyalıq aqaba suw Gang dáryasına quyılıwdan aldın basqa ashıq suw derekleri menen ushırasatuǵın aqaba aǵıslarǵa qosılǵan. Húkimet tárepinen tártiplestiriletuǵın barlıq káńshilik kárxanalarına aqaba suwdı eń záhárli pataslantıratuǵın elementlerden qorǵaw ushın xromdı qayta islew úskeneleri menen úskeneleniw talap etedi, biraq bul jantasıw qanshelli nátiyjeli ekenligi haqqında hesh qanday izertlew joq.

 

Kanalizaciya jumısları, Kanpur, Hindstan. Xızmetker kanalizaciya filtrin tazalap atır. Húkimettiń Gang dáryasın tazalaw boyınsha "Sońǵı milya joybarları" usınısı sheńberinde Uttar-Pradeshtiń barlıq iri qalaları jańa kanalizaciya tazalaw imaratlarına iyelewi belgilengen.

 

Osukputudaǵı suw nasosı, Benue, Nigeriya. Hayallar hám balalar 800 adamlıq jámiyetti taza, qáwipsiz suw menen támiyinleytuǵın qol nasosı átirapında jıynalısadı. Qáwipsiz suw hám kanalizaciyadan paydalanıwdı shańaraqlar densawlıǵınıń jaqsılanıwına úles qosadı, turmıs shárayatın bekkemleydi.