Global suv inqirozining muqarrar xavfi: BMTning 2023-yilgi Jahon suv taraqqiyoti hisobotida ogohlantiruvlar yangradi

13.11.2023

Dunyo bo‘ylab ikki milliarddan uch milliardgacha odam suv tanqisligini boshdan kechirmoqda. YuNESKO va BMTning Jahon suv taraqqiyoti hisobotining so‘nggi nashriga ko‘ra, bu boradagi xalqaro hamkorlik kuchaytirilmasa, kelgusi o‘n yilliklarda, ayniqsa shaharlarda bu tanqislik yanada kuchayadi. YuNESKO tomonidan BMT-Water nomi ostida e’lon qilingan hisobotga ko‘ra, dunyo miqyosida 2 milliard kishi (aholining 26 foizi) toza ichimlik suviga ega emas va 3,6 milliard kishi (46 foiz) xavfsiz boshqariladigan sanitariya-gigiyena vositalaridan foydalana olmaydi.

Ikki milliarddan uch milliardgacha odam yiliga kamida bir oy davomida suv tanqisligini boshdan kechiradi, bu hayot uchun jiddiy xavf tug‘diradi, ayniqsa oziq-ovqat xavfsizligi va elektr energiyasidan foydalanish jihatidan. Suv tanqisligiga duch kelayotgan global shahar aholisi 2016-yildagi 930 million kishidan 2050-yilda 1,7–2,4 milliard kishigacha ikki baravar ko‘payishi prognoz qilinmoqda. Ekstremal va uzoq davom etadigan qurg‘oqchilik holatlari ham o‘simlik va hayvon turlari uchun dahshatli oqibatlarga olib keladigan ekotizimlarni vujudga keltirishi ta’kidlanyapti.

“Global suv inqirozi nazoratdan chiqib ketishining oldini olish uchun kuchli xalqaro mexanizmlarni zudlik bilan o‘rnatish zarur. Suv bizning umumiy kelajagimizdir va uni teng taqsimlash va barqaror boshqarish uchun birgalikda harakat qilish lozim”.

Odri Azule, YuNESKO Bosh direktori.

 

“Bu bebaho boylikni kelajak avlodlar uchun saqlash va asrab-avaylash hamkorlikka bog‘liq. Dunyo suv resurslarini oqilona boshqarish va saqlash hukumatlar, korxonalar, olimlar, fuqarolik jamiyati va hamjamiyatlarni, jumladan, mahalliy jamoalarni aniq yechimlarni ishlab chiqish va yetkazib berish uchun birlashtirishni anglatadi”.

Antoniu Guterrish, Birlashgan Millatlar Tashkiloti Bosh kotibi

Manba: BetterWork.org

“Ko‘p narsa qilish kerak va vaqt biz tomonda emas. Ushbu hisobot bizning ambisiyamizni ko‘rsatadi va biz hozir birlashib, harakatni tezlashtirishimiz kerak. Bu bizning o‘zgarish uchun vaqtimizdir”.

Gilbert F.Xunbo, BMT-Suv raisi va Xalqaro mehnat tashkiloti Bosh direktori

 

Xalqaro hamkorlik: hamma uchun suvdan foydalanish kaliti
Suv bilan bog‘liq deyarli har bir aralashuv qandaydir hamkorlikni o‘z ichiga oladi. Ekinlarni yetishtirish fermerlar o‘rtasida umumiy sug‘orish tizimlarini talab qiladi. Shaharlar va qishloq joylarni xavfsiz va arzon suv bilan ta’minlash faqat suv ta’minoti va kanalizatsiya tizimlarini kommunal boshqarish orqali amalga oshirilishi mumkin. Ushbu shahar va qishloq jamoalari o‘rtasidagi hamkorlik oziq-ovqat xavfsizligini ta’minlash va fermerlarning daromadlarini oshirish uchun muhim ahamiyatga ega.

Xalqaro chegaralarni kesib o‘tuvchi daryolar va suvli qatlamlarni boshqarish masalani yanada murakkablashtiradi. Transchegaraviy havzalar va suvli qatlamlar bo‘yicha hamkorlik suv xavfsizligidan tashqari ko‘p foyda keltirishi, jumladan, qo‘shimcha diplomatik kanallarni ochishi ko‘rsatilgan bo‘lsa-da, dunyodagi 468 xalqaro miqyosdagi suvli qatlamlardan faqat 6 tasi rasmiy hamkorlik kelishuviga bo‘ysunadi. Birlashgan Millatlar Tashkiloti suvdan foydalanish va uni boshqarish bo‘yicha xalqaro hamkorlikni kuchaytirishga chaqiradi. Bu yaqin o‘n yilliklarda global suv inqirozining oldini olishning yagona yo‘li ekanligi ta’kidlangan.

 

Hamkorlik va odamlarning ishtiroki samaradorlikni oshiradi
Atrof-muhitni muhofaza qilish xizmatlari (ifloslanishni nazorat qilish va biologik xilma-xillikni ta’minlash kabi) ma’lumotlar almashish va birgalikda moliyalashtirish imkoniyatlari bilan bir qatorda hisobotda eng ko‘p ta’kidlangan umumiy manfaatlar qatoriga kiradi. Masalan, “suv jamg‘armalari” suvning umumiy sifati va/yoki miqdorini yaxshilash uchun yuqori oqimdagi yashash muhitini muhofaza qilish va qishloq xo‘jaligi yerlarini boshqarishga birgalikda sarmoya kiritish uchun shaharlar, korxonalar va kommunal xizmatlar kabi quyi oqim foydalanuvchilarini birlashtiradigan moliyalashtirish sxemalaridir.

2013-yilda ishga tushirilgan Meksikaning Monterrey suv fondi birgalikda moliyalashtirish orqali suv sifatini saqlab qoldi, suv toshqinlarini kamaytirdi, infiltratsiyani yaxshiladi va tabiiy yashash joylarini qayta tikladi. Nayrobidagi chuchuk suvning 95 foizini va Keniya elektr energiyasining 50 foizini ta’minlaydigan Tana-Nayrobi daryosi suv havzasini o‘z ichiga olgan Sahroi Kabirdagi shunga o‘xshash yondashuvlarning muvaffaqiyati bunday hamkorlikning global salohiyatini ko‘rsatadi.

Manfaatdor tomonlarning inklyuziv ishtiroki, shuningdek, sotib olish va egalik qilishga yordam beradi. Yakuniy foydalanuvchilarni suv tizimlarini rejalashtirish va amalga oshirishga jalb qilish kambag‘al jamoalarning ehtiyojlari va resurslariga yaxshiroq mos keladigan xizmatlarni yaratadi va jamoatchilik tomonidan qabul qilinishi va egalik darajasini oshiradi. Bu, shuningdek, javobgarlik va shaffoflikni ta’minlaydi. Somalining Gedo mintaqasidagi ko‘chirish lagerlarida aholi o‘n minglab aholini ta’minlaydigan suv punktlarini boshqaradigan va ularga xizmat ko‘rsatadigan suv qo‘mitasini saylaydi. Qo‘mita a’zolari suv resurslarini bo‘lishish va boshqarish uchun mezbon jamoalarning mahalliy suv idoralari bilan hamkorlik qiladi.

 

Manba  www.unesco.org