16.11.2023
Kóz jaslarıńdı kim artadı, Bo'zsuv?
“Mıń toǵız júz otız segizinshi jıldıń tórtinshi oktyabrinde Bo'zsuv jaǵasında qatl etildi…” Bul gáplerdi dáslepki ret 5-klass waqtımda esitkenmen. Keyinirek ádebiyatqa tiyisli sabaqlıqlarda jiyi-jiyi dus keldim. Balalıǵım, óspirimligim derlik tolıq ózbek ádebiyatın oqıw menen ótken. 2 ay burın Tashkentke kelip, onıń adamlar aǵımı kóp, kewil ashar orınların aylanıp shıǵıwdı basladım. Biraq bul orınlar meniń dóretpeler arqalı qıyalımda janlandırǵanım Tashkent emes edi. Sentyabr ayınıń basınan berli MediaDataLab komandasınıń Ózbekstandaǵı suw resurslariniń jaǵdayı, muǵdarı hám sapasın úyreniwshi “Suw barma?” joybarı sheńberinde daslep Surxandáryadaǵı suw háwizlerin súwretke aldım, endi bolsa Tashkent qalasındaǵı suw háwizlerin súwretke alıp atırman. Tashkent kartasınan suw bar jerlerdi izlep atırıp, kózim Bo'zsuv kanalı, onıń jaǵalarına túsip qaldı. Júregim “suuuuw” etdi: Bo'zsuv, Bo'zsuv, Bo'zsuuuuuuv... Sholpan, Fitrat, Qodiriy: “Men tuwrılıq jolında bas ketse, “ih” deytuǵın jigit emespen”; Ullı, qattı ag'darguvchi bir gúres,
Ya bar bolıw, ya joq bolıw,
Yaq - jaraw;
Jel jolın tosıp turǵan eski bultlardı
Jandırıp qoy, jırtıp tasla, barlıǵın joq et.
Qılalmasań bul islerdi,
Seniń ushın qorlıqdur bul...
Jıǵıl, joǵal, ket!
Sekundalar ishinde oyımnan sol sıyaqlı yad bolıp ketken gápler ótip basladı: Nege usı waqıtqa shekem oyıma kelmedi eken, erteń-aq baraman, dedim ózime-ózim. Ekshembi kúni Botanika baǵınan shıǵıp, Murodjon menen Sheyitler qıyabanına — Bo'zsuv táreplerge piyada júrip barıwǵa kelistik. Aldın úlken trassa boylap, keyin máhálleler aralap júrdik. Bir ay “Tashkent city” qasında jasap, kózim biyik „etaj“lardan sharshaǵan ba, háwliler, kóshe esigi bosaǵasına shıǵarılǵan ishkomlar, dárwaza aldın suw sewip sıpırıp atırǵan qızlar, jasalma qaplama ústinde emes, asfalt jolda, tas kóshelerde, topıraq jollarda top tewip atırǵan balalardı kórip júregim ózgeshe bolıp ketti. Aldımnan “Bo'zsuv máhállesi” degen jazıw shıqtı. Jaqın qaldı... Júrgen sayın qádemim awırlasa basladı. Uzaqtan Tashkent teleminárasi, men tek súwretler, kók ekranda kórgenim “Sheyitler qıyabanı”nıń aspan kák gúmbezi ko'rindi. Jetip barǵansha ruwxımdı duman iyelegenin, ish-ishimnen jılaw sesı kiyatırǵanın “jasılreń suw”ǵa kózim túskeninde-aq sezdim. Biraz qatıp turdım. Keyin tiykarǵı maqsetim súwretke alıw ekeni esime túsip kameranı sazladım, súwretke alıw tuymesin bastım: “Chiq-chiq”. Lekin qulaǵım astınan tbasqa dawıs kiyatırǵan edi: “Paq-paaaq”. Tolqınlar aynada “olardıń” súwretin kórsetetuǵın edi, men olardıń hár birin on qaytalap “atıp atırǵan” edim.
Aspan da bult, olar da jılaǵısı kelse jılay almay, demi qısılıp turǵan adamdı esletetuǵın edi. Men “sol sánede jasap atırǵan edim”:
“Azan dawısın tıńlayman — awır.
Turkistan. Qara tún. Samal hám jawın”.
(Rauf Parfi)
Awa sol qara túnde, sol qáweterli kúnde mine sol kanal boyındaǵı jazalaw ornında Qodiriy, Fitrat, Sholpan qatarında ózbektiń 12 ulı atıp óltirilgen edi, kepinsiz kómilgen edi.
... Sol kúnleri gripp edim, lekin úyden shıqqanımda júre alıp atırǵan edim. Uyge zorǵa jetip keldim. Sol kunge shekem ayazlaǵan bolsam da, dámdi, iyisti sezip atırǵan edim. Suw ishejaq bolıp asxanaǵa kirdim, gazde awqat qaynap atır, biraq iyisi kelmeydi, shay ishemen dámi kelmeydi, tamaǵım súyek qadalǵanday awırıw beredi. Qaytqanımnan keyin jay salıwǵa kúshim qalmaytuǵın shıǵar, degen oyda jiynastırılmaǵan ornıma barıp jattım, basımdı kórpege orap, kózlerimdi jumdım: Qarańǵı, duman, selpilep jawıp atırǵan jawın, Bo'zsuv, kópir, men hám Sholpan:
Binafsha, yig‘lama, binafsha, kel beri,
Qayg‘ungni qayg‘umga qo‘shgil.
Binafsha, sen uchun ko‘kragim erk yeri,
Bu yerdan ko‘klarga uchgil.
... Aradan bir hápte ótti. Sonnan berli endi ózime kelip atırman…
Javhar Chorshanbiyeva
Foto
